آیا فیلترینگ سلیقه کاربران را تغییر داده است؟/ برخورد سلبی و فیلترینگ تنها گذرگاه رسیدن به اینترنت پاک نیست

به گزارش روابط عمومی مرکز توسعه کسب و کارهای نوین جوانان وندا به نقل از خبرگزاری موج، با وجود فیلتر بودن تلگرام ، اینستاگرام و توییتر در ایران، هنوز جمعیت چند ۱۰ میلیونی کاربران ایرانی در این سه پلتفرم حضور دارند؛ این خبری است که یافته‌های سامانه دیتاک درباره آن گزارش می‌دهد. بر اساس این گزارش، تا پایان سال ۱۴۰۱ حدود ۵۸ تا ۶۱ میلیون ایرانی کاربر تلگرام بوده‌اند. اینستاگرام هم ۴۲ تا ۴۶ میلیون کاربر ایرانی دارد و حدود چهار میلیون کاربر ایرانی هم در توییتر فعال هستند.

یافته‌های این پالایش‌گر فضای مجازی نشان می‌دهد با آغاز اعتراضات در دهه دوم سال ۱۴۰۱ و فیلتر شدن اینستاگرام، میزان انتشار پست در این شبکه اجتماعی به‌طور واضحی کاهش یافت؛ این روند کاهشی تا اوایل دی ۱۴۰۱ هم ادامه داشته است اما با وجود اینکه هر ۱۰ شبکه پرکاربر جهان در ایران فیلتر هستند اما این حال کاربران ایرانی باز هم در این پلتفرم‌ها حضور دارند.  

شروع فیلترینگ در ایران

مسدود کردن یا به اصطلاح فیلتر کردن شبکه های اجتماعی همواره با اعتراضاتی همراه بوده است زیرا علاقه‌مندان به فیلترینگ به خواسته خود رسیده و در برابر حضور مردم در این فضاها مقاومت می‌کردند. این چرخه درست از سال 87 در کشور آغاز شد و پس از گذشت بیش از یک دهه همچنان ادامه دارد. سه شبکه اجتماعی پرکاربرد که سرآمد آنها فیسبوک و مسدود شدند که البته در بین آنها می‌توان یاهو360 را هم قرار داد. از همین رو در سال 88 استفاده از شبکه‌های اجتماعی مسدودشده با فیلترشکن صورت می‌گرفت.

عمل مسدود سازی تا سال 92 مسکوت ماند و درست در همین سال مسدودسازی روی شبکه اجتماعی «وی‌چت» در دولت یازدهم زده شد و همین شد که سرآغاز موج سوم، این شبکه اجتماعی را می‌توان اولین شبکه اجتماعی فراگیر روی گوشی‌های موبایل هوشمند دانست که به سرعت جلوی گسترش آن و فراگیر شدن‌اش گرفته شد و پس از آن شبکه اجتماعی «وایبر» در میان ایرانی‌ها محبوب شد. از آنجا که تلگرام در همان مقطع مشغول به فعالیت بود، فیلترینگ وی‌چت و وایبر، چندان موج منفی در جامعه ایجاد نکرد و فقط منجر به کوچ ایرانی‌ها به تلگرام شد. اما باز هم این پایان ماجرا نبود و درست پس از وقایع سال 1396، تلاش گسترده موافقان فیلترینگ جواب داد و تلگرام در سال 97 بدون دخالت دولت دوازدهم و با حکم قضایی فیلتر شد. پس از شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس فیلتر شد؛ شبکه اجتماعی که بر پایه گفت‌وگومحور بود.

چهارمین موج مسدودسازی فضای یکسال پس از آغاز دولت سیزدهم، آغاز شد. به دنبال جریان های اجتماعی و سیاسی در سطح کشور حالا نوبت به مسدود سازی سه شبکه اجتماعی مهم و تأثیرگذار بر زندگی مردم یعنی اینستاگرام، واتس‌آپ و اسکایپ رسید؛ روندی که از سال 87 آغاز شد و طی پنج دولت ادامه پیدا کرده است.

وضعیت فیلترینگ در دیگر کشورها

کشور ایالات متحده آمریکا با حدود بیش از 231 میلیون کاربر برخی از شبکه های اجتماعی را فیلتر کرده است. مقابله با خودگران خارجی، مقابله با تروریسم حماس و حزب الله لبنان و عدم دسترسی کودکان به محتوای صریح جنسی از جمله عواملی است که این کشور برای فیلترکردن برخی شبکه های اجتماعی در نظر گرفته است.

همچنین کشور کانادا نیز با بیش از 25 میلیون کاربر مواردی همچون هرزه‌نگاری کودکان، فیلمهای مستهجن و هتک حرمت امور جنسی، نقض حقوق بشر، تروریسم، نزدیکی جنسی با حیوانات را مد نظر قرار داده است.

کشور امارات متحده عربی با دو میلیون 299 میلیون کاربر نیز مواردی همچون ضرر به اسلام، قمار، هرزه نگاری، وب سایت های مرتبط با اسرائیل، انتقاد از دولت و اقدام ضد امنیت، شبکه‌های اجتماعی را از جمله موارد مهم برای فیلتر کردن می داند.

بنابراین مسائل اخلاقی و سیاسی و امنیت داخلی در کشورهای یاد شده و دیگر کشورها جزو مواردی است که شامل فیلترینگ می شود و البته لازم به ذکر است که این قوانین و مقررات بسته به ارزش های بنیادین و مبنای سیاست های دولت های این کشورها با یکدیگر متفاوت است.

مدافعان فیلترینگ چه می‌گویند؟

مدافعان فیلترینگ همواره، تلاش‌های گسترده خود را برای مسدود کردن این شبکه‌ها انجام ‌دادند و احتمالا با اوج‌گیری استفاده از یک شبکه اجتماعی جدید، باز هم مخالفت‌ها با آن آغاز شده و شاهد این باشیم که مسدودسازی شامل آنها هم بشود. اما باید این را در نظر بگیریم که استفاده از این شبکه‌ها نه‌تنها قطع نشده، بلکه باعث شده استفاده از فیلترشکن‌ها فراگیر شود.  حال که مسئولان و مجریان این روند، حداقل تلاش کنند جایگزین مناسب و محبوبی برای این شبکه‌های جامعه معرفی کنند نه اینکه فقط باعث افزایش نارضایتی مردم شوند و در کنار آن بازار پررونقی برای سازندگان فیلترشکن‌ها ایجاد کنند.