100 برابر بهبود بینایی پس از آزمایش ژن درمانی مشاهده شد
100 برابر بهبود بینایی پس از آزمایش ژن درمانی مشاهده شد
دید افراد مبتلا به یک بیماری نادر ارثی که باعث می‌شود بیشتر بینایی خود را در اوایل کودکی از دست بدهند، پس از دریافت ژن‌درمانی برای رفع جهش ژنتیکی عامل آن، 100 برابر بهتر شد. طبق گزارش محققان دانشکده پزشکی پرلمن دانشگاه پنسیلوانیا که رهبری این کارآزمایی بالینی را بر عهده داشتند و نتایج آن در مجله The Lancet منتشر شد، برخی بیماران حتی بهبودی 10,000 برابری در دید خود پس از دریافت بالاترین دوز این ژن‌درمانی تجربه کردند.
دکتر آرتور سیدسیان، نویسنده اصلی این مطالعه، استاد تحقیقاتی چشم‌پزشکی و یکی از مدیران مرکز بیماری‌های ارثی شبکیه، گفت: «این بهبود 10,000 برابری معادل آن است که بیمار بتواند محیط اطراف خود را در شب هنگام نور ماه ببیند، در حالی که قبل از درمان به نور شدید داخلی نیاز داشت.» او افزود: «یک بیمار برای اولین بار گزارش داد که توانسته در نیمه‌شب، تنها با نور آتش، در فضای باز حرکت کند.»
در مجموع 15 نفر در فاز 1/2 این کارآزمایی شرکت کردند که شامل سه بیمار کودک نیز می‌شد. هر بیمار مبتلا به بیماری لبر مادرزادی (Leber congenital amaurosis) به دلیل جهش در ژن GUCY2D بود که برای تولید پروتئین‌های ضروری برای بینایی اهمیت دارد. این وضعیت خاص که کمتر از 100,000 نفر در سراسر جهان به آن مبتلا هستند و به LCA1 شناخته می‌شود، باعث از دست رفتن بخش زیادی از بینایی از نوزادی می‌شود.
همه شرکت‌کنندگان دچار کاهش شدید بینایی بودند، به‌طوری که بهترین اندازه‌گیری دید آن‌ها برابر یا بدتر از 20/80 بود، یعنی اگر فردی با بینایی عادی می‌تواند یک شیء را از فاصله 80 فوتی ببیند، این بیماران باید تا فاصله 20 فوتی به آن نزدیک شوند تا بتوانند آن را ببینند. عینک برای این بیماران فایده محدودی دارد زیرا تنها مشکلات اپتیکی چشم را تصحیح می‌کند و نمی‌تواند دلایل پزشکی از دست دادن بینایی مانند بیماری‌های ژنتیکی شبکیه مانند LCA1 را برطرف کند.
در این کارآزمایی، سطوح مختلفی از دوز ژن‌درمانی به نام ATSN-101 آزمایش شد که از موجودی به نام AAV5 اقتباس شده و به‌صورت جراحی به زیر شبکیه تزریق شد. در بخش اول مطالعه، گروه‌های سه‌نفره بزرگسال هر یک یکی از سه دوز مختلف (پایین، متوسط و بالا) را دریافت کردند. ارزیابی‌ها بین هر سطح دوز انجام می‌شد تا از ایمنی آن اطمینان حاصل شود، سپس دوز بعدی افزایش می‌یافت. در مرحله دوم مطالعه، دوزهای بالا تنها به یک گروه از بزرگسالان و یک گروه کودک داده شد که باز هم پس از بررسی‌های ایمنی گروه‌های قبلی بود.
بهبودها سریعاً و اغلب در عرض یک ماه پس از دریافت درمان مشاهده شد و حداقل 12 ماه ادامه داشت. مشاهدات بیماران شرکت‌کننده همچنان در حال پیگیری است. سه نفر از شش بیماری که دوز بالا دریافت کردند و برای پیمایش یک مسیر حرکتی در سطوح مختلف نور آزمایش شدند، بالاترین امتیاز ممکن را کسب کردند. آزمایش‌های دیگر شامل استفاده از چارت‌های چشمی یا اندازه‌گیری کم‌نورترین فلاش‌های نوری بود که بیماران در محیط تاریک احساس می‌کردند.
از میان نه بیمار که بالاترین دوز را دریافت کردند، دو نفر بهبود 10,000 برابری در بینایی داشتند.
سیدسیان گفت: «حتی با وجود این که ما قبلاً یک بهبود بزرگ بینایی را در LCA1 پیش‌بینی کرده بودیم، نمی‌دانستیم که گیرنده‌های نوری بیماران پس از دهه‌ها نابینایی تا چه حد به درمان پاسخ خواهند داد. دیدن یک کارآزمایی چندمرکزی موفق که نشان می‌دهد ژن‌درمانی می‌تواند به‌طور چشمگیری مؤثر باشد، بسیار رضایت‌بخش است.»
هدف اصلی این مطالعه بررسی ایمنی ژن‌درمانی و سطوح مختلف دوز آن بود. محققان متوجه شدند که برخی بیماران عوارض جانبی داشتند، اما بیشتر آن‌ها به خود عمل جراحی مربوط می‌شد. رایج‌ترین عارضه، خونریزی زیر ملتحمه، یعنی شکستگی رگ‌های خونی کوچک در زیر سطح شفاف چشم بود که بهبود یافت. دو بیمار دچار التهاب چشم شدند که با یک دوره استروئیدها معکوس شد. هیچ عارضه جانبی جدی مرتبط با داروی مطالعه مشاهده نشد.
این تحقیق پس از موفقیت دیگر در زمینه درمان بیماری‌های چشمی در دانشگاه پنسیلوانیا انجام شد که بینایی بیماران مبتلا به نوع دیگری از LCA را بازیابی کرد. اوایل سال 2024، ویرایش ژن CRISPR-Cas9 برای بهبود بینایی بسیاری از بیماران مبتلا به نوعی LCA که به جهش در ژن CEP290 مرتبط است، استفاده شد. این مطالعه به‌طور مشترک توسط یکی از نویسندگان مقاله جدید، دکتر توماس اس. آلمن، پروفسور تحقیقاتی چشم‌پزشکی و مدیر مشترک با سیدسیان در مرکز بیماری‌های ارثی شبکیه، هدایت شد و برای اولین بار کودکان نیز در هرگونه کار ویرایش ژنی شرکت کردند.
آلمن گفت: «موفقیت درمان در آخرین کارآزمایی‌های بالینی ما همراه با تجربیات قبلی‌مان، امیدی برای درمان مؤثر حدود 20 درصد از نابینایی‌های نوزادان ناشی از بیماری‌های ارثی شبکیه به همراه آورده است. تمرکز اکنون بر تکمیل درمان‌ها و درمان زودهنگام نشانه‌های این بیماری‌ها است، به محض این که ایمنی آن‌ها تأیید شود. امیدواریم رویکردهای مشابه منجر به نتایج مثبت مشابهی در سایر اشکال نابینایی‌های ارثی شبکیه شوند.»
برای پیشرفت به سمت تأیید این داروی تجربی برای استفاده بالینی، نیاز به یک کارآزمایی دیگر وجود دارد که در آن شرکت‌کنندگان به‌طور تصادفی به دوزهای درمانی اختصاص داده می‌شوند و هم بیماران و هم محققان از اینکه چه کسی چه دوزی دریافت می‌کند اطلاعی نخواهند داشت. این کار برای جلوگیری از هرگونه سوگیری در نتایج ضروری است.
دیدگاهتان را بنویسید